-रविन राघव कार्की
नेपाली समाजको पछिल्लो तीन दशक मा राम्रा नराम्रा धेरै फेरबदल भएका छन । राजनितीक दलहरुका धेरै अबगुणहरु पनि होलान तर सकरात्मक नकरात्मक दु्वै खालका परिबर्तनको जस अपजसका भागिदार पनि तीनै राजनितीक दलहरु हुन ।
पछिल्ला दशकहरुमा अवसर अध्ययन र रोजगारको खोजीमा नेपालीहरुको विदेशिने क्रम पनि उत्तिकै बढदो छ । यसको पनि राम्रा र नराम्रा दुबै पक्षहरु छन ।
विदेशिनुका कारणः
२०५६ को दशकलाई हेर्न हो भने एका तीर देश भर्खर राजनितीक, सामाजिक परिबर्तनको दिशा तर्फ बामे सर्दै थियो भने अर्का तर्फ तत्कालिन माओबादीले छेडेको शशस्त्र संघर्षको चपेटामा पनि चेपिएको थियो ।
त्यो समयमा देशमा हुनुपर्ने जति आर्थिक बिकास र भौतिक पुर्बधार निर्माणको कामले गति लिन सकेन । अर्थात बिकास माओबादी हिंसाको शिकार बन्न पुग्यो ।
तसर्थ त्यो समय हाम्रो आर्थिक क्रियाकलाप साचेजति आधुनिक, बिकसित र प्रभावकारी बन्न सकेन । अधिंकांश मानिस को जिवनाचार्या निर्बाहमुखी खेतीपातीमा सिमित रहयो । कति दन्द्धको कारण गाउ देखि देश नै छाडेर शरणर्थी हुन पनि विवश भए ।
द्धन्द्धले चेपिए पनि वि सं २०४६ देखि २०५६ सम्मको दशकमा मुल्य बृद्धीको दर भने धेरै न्युन थियो । यसको मुलभुत कारण भनेको सो समयमा हिजोआजको जस्तो आर्थिक कारोबार कम हुनु हो । अनि मानिस संग खरिद गर्नका लागि पर्याप्त पैसा नहुनु र अर्थतन्त्र सिमित मान्छेको पहुच र पावारमा रहनु पनि हो ।
तुलनात्मक रुपमा आधुनिक प्रबिधी, पहुच र बिकासमा पछि परेपनि जीवन गुजारा गर्ने सवालमा अहिले भन्दा धेरै कम मात्रमा चुनौती थियो । पैसा विना पनि सरसापाट र ऐचोपैचोले पनि जनजीवन चलेकै थियो ।
२०५६ देखि २०६६ सम्म को दशकमा देशमा उलटपुलट राजनितीक परिबर्तन त भयो तर वास्तविक गरिब निमुखा र पहुच विहिन हरुको जीवनस्तरमा कुनै फेरबदल भएन ।
यसको कारण हो राजनतीमा भित्रिएको अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा , राजनितीको अपराधीकरण र ब्यापारी करण । सो दशकमा भनिएको लोकतान्त्रिक अभ्यासले धनीलाई झन धनी र गरिब लाई थप कमजोर बनायो भन्दा फरक पर्दैन ।
बहुदलिय राजनितीक प्रतिस्पर्धाको नाममा हुर्किएको कुरीती, कुसंस्कार, विकृती विसंगती ले आम भुई मान्छेको जनजीवन लाई माथी उठाउने सवालमा कुनै अर्थ राखेको पाईदैन । यसको कारण हो बढदो भष्टाचारको पारो र स्वतन्त्रताको नाममा हुर्किएको स्वच्छन्दता ।
राजनितिक विकृतिको असर पत्यक्ष रुपमा जनजिवन र अर्थतन्त्रमा परयो । जसकारण मु्ल्य वृद्धि र बजार भाउ निमुखा र गरिबहरुले धान्नै नसक्ने गरि चुलियो । २०५६ देखि ०६०/६१ सम्मको समयमा भने दन्द्धका कारण मध्यम वर्गिय गामिण बासिन्दा हरु शहरतिर विस्थापित हुन पुगे ।
अहिले सम्म आइपुग्दा बैदेशिक रोजगारमा नेपाल बाट संसार भरका धनि र व्यापारी देशका बहु राष्टिय कम्पनिहरुले खसि बोका छानिए जस्तै युवाहरुलाई कामदारको रुपमा लगिरहेका छन् । विश्वका अधिकांश देशमा नेपाली लैजान दलालहरु तछाड मछाड नै गर्ने गर्छन् ।
श्रमिक तथा मजदुर वर्ग भने नचाहदा नचाहदै पनि माओवादि दन्द्धमा सामेल हुन पुगे जसकारण काम गर्ने दुबै थरिको वर्ग गाउँबाट विस्थापित भए ।
क्रमिक रुपमा कृषि उत्पादन घट्दै गयो । गाउँको जग्गा बाझो हुन थाले । परिणामतः देश खाद्यान्नमा समेत परनिर्भर बन्दै गयो । निर्यात भन्दा आयतको दर बढ्न थाल्यो । मुल्य वृद्धि चुलिनुको मूल कारण यहि नै थियो ।
२०६२/६३ को जनआन्दलोन पछि पनि यहि श्रृखलाले निरन्तरता पायो । बढ्दो मुल्य वृद्धिको भारबाट बच्न मान्छेहरु स्तर अनुसारको देश रोज्दै युरोप, अमेरिका र खाडि मुलक तिर भासिन थाले ।
यता देशमा भने बाकी रहेका ध्रुर्तहरुले हालिमोहली गर्न थाले । तत्कालिन माओवादी जनयुद्धबाट मुलुकमा आमुल परिवर्तन हुने अपेक्षा राखेका मानिसको ठुलो हिस्सामा वितृष्णा पैदा भयो ।
पहुच र पावर विहिन सर्वसाधरणहरु देशमा केहि नहुने भन्दै विदेशिन थाले । हो यीनै तितो यथार्थताका कारण ६० लाख भन्दा बढी नेपाली अहिले आफनो भाग्य र भविश्यका निम्ती विदेशिएका छन ।
अहिले सम्म आइपुग्दा बैदेशिक रोजगारमा नेपाल बाट संसार भरका धनि र व्यापारी देशका बहु राष्टिय कम्पनिहरुले खसि बोका छानिए जस्तै युवाहरुलाई कामदारको रुपमा लगिरहेका छन् । विश्वका अधिकांश देशमा नेपाली लैजान दलालहरु तछाड मछाड नै गर्ने गर्छन् ।
फलस्वरुप रेमिटयान्स मात्र देशको प्रमुख आयश्रोत र अर्थतन्त्र धान्ने माध्यम बनेको छ । न्युन आय श्रोत भएका गरिब निमुखाको हातमा नगद त परेको छ तर त्यो पैसा खान र दैनिक जिवनयापनमा नै सकिने गरेको छ ।
यसको कारण स्वदेशमा उत्पादन नहुनु र मुल्य वृद्धि अप्रयासित रुपमा उक्लिनु नै हो । जुन उत्साह र उमंगका साथ विदेशी भुमिमा पाइला टेक्ने गरिएको छ । स्वेदेश फर्कदा भने आम्दानि खान र लाउनमा नै सिमित हुदा कयौ नेपाली रित्तो हात हुन समेत पुगेका छन ।
अनि विदेशीको वास्तविकताः
वर्र्षौ देखि सबै बसेकै छन् राम्रो गरेकै होलान् । सबैको राम्रै होला भन्ने सोचका साथ विदेश छिरिएको हुन्छ अनी शुरु हुने संर्घषले ५, ६ वर्ष वितेको पत्तै हुदैन ।
विस्तारै ५/६ वर्ष पछि अस्थायी बसोबास परिवार को खुशी अनि नेपाल फर्केपछि पनि भविश्य सुनिश्चित नदेखेपछि स्वदेश फर्कने साहास कमैले गर्छन ।
अनि मन स्वदेशमा तन विदेशमा गरेर बस्नु पर्ने बाध्यता सिर्जना हुदै जान्छ । हो आज लाखौ नेपाली यहि पिडाको विचमा विदेशी भुमीमा जीवनको उत्तरार्ध सम्म बस्न विवश छन ।
यदि बिदेशमा जस्तै सुविधाको हकमा राज्यले स्वस्थ्य, शिक्षा को निशुल्क ग्यारेण्टी गर्ने अनि आम्दानीको आधारमा खर्च गरेर स्तरीय जीवन जीउन सक्ने वातबरण सिर्जना गर्न सके धेरैले पराईको देशलाई रोज्नु पर्ने थिएन ।
वास्तवमा हाम्रो राजनितीक प्रणाली बदलियो तर जनताको विवशता बदलिएन । हामी परदेशमा बस्ने हरुको पनि यहि नै हो बाध्यता अनि विवशता पनि ।
आफनै गाउघर तिर फर्कने उत्कट इच्छा हुदा हुदै पनि केहि कमाएर केहि लिएर जाने सपना सांच्दा सांच्दै धेरै आफनो जवानी सकि सकेका हुन्छन ।
जतीबेला फर्कने सोच बनाएका हुन्छौ त्यती बेला सम्म देशमा कहि गर्ने समाजमा योगदान पुरयाउने हिजोका चाहनाहरु अलपत्र बनि सकेका हुन्छन । आफनै सन्तती र बाबु आमाको इच्छा पुरा गर्न समेत ढिला गरि सकेका हुन्छौं ।
वास्तवमा देशमा केहि सपना सांचेर थारै समयका लागि परदेशिएका हामी अन्ततः विदेशमै पलायन हुन विवश भईरहेका छौं । यो आम बिदेशिएका नेपाली रहर मात्र नभई बाध्यात्म बिबशता बन्दै आएको छ ।
विदेशिनुको बाध्यता एक ठाउमा हुदाहुदै फेरी नेपालमा रहेका साथी भाई इष्टमित्रहरुले आफुहरु पति सोच्ने सोचाई फरक हुन पुग्छ । बिदेशमा बसेर सुखसयलको जीवन विताएको भम उनीहरुमा हुन्छ भने आफनो वास्तविकता बेग्लै हुन्छ ।
कतिले कमाएको, रमाएको र ठुला ठुला सम्न्दको किनारमा बसेर खिचिएका क्षणिक फोटोलाई मात्र देख्छन त कतिले भुलिदिई सकेका पनि हुन्छन ।
तर हामो बाध्यता र विवशता फरक हुन्छ जुन स्वदेशमा बसेर अन्जानमा कोहि कसैले सोचेको छ । कैयन हामीहरु वल्लो घर बाट पल्लो घरमा रहेका आफन्तलाई भेटन महिनौ पतिक्षा गर्नपर्ने हुन्छ ।
फरक फरक कार्यक्षेत्र र ब्यस्तताका कारण श्रीमती संग भेटनै हप्त दिन नै पर्खनुपर्ने बाध्यता आईपर्न सक्छ । अझ महत्वपुर्ण त आफना बालबच्चाले छरछिमेक,इष्टमित्र र साथी संगी बाट सिक्ने कुराको जिम्मेवारी पनि आफैले बहन गर्नुपर्ने छ ।
अन्यथा बच्चाहरुको सामजिकीकरणको विकास समेत पभावित हुन सक्छ । निस्सासिँदो जिन्दगी र दौडधुपको यो चकको बारेमा कैयन पवासीहरु अभिब्याक्त गर्न नसकेर डिपेसनका शिकार पनि नभएका होईनन् ।
यो यथार्थतालाई बुझिदिने कसले । बास्तवमा धेरैको विदेश बसाई रहर नभई बाध्यता नै हो । वास्तवमा मेरो बुझाईमा विदेशी जीवन भनेको धुलो मैलो शरिर लाई सुन्दर कपडा र अत्तरले आकर्षक बनाएर श्रृजना गरिएको भम जस्तै हो ।
यता स्वदेशी जीवन भनेको सुन्दर शरीर हुदा पनि फोहोर र कमसल आबरणले कुरुप बनाइएको मात्र हो । हो अब सोच्न पर्ने बेला भएको छ, स्वदेशी जीवनमा देखिएको धुलोमैलो टकटकाउन पयास गर्नेकी विदेशी जिवनको कृत्रिम भममा रमाउने ।
हो जीवनको उत्तरार्धमा घर न घाटको भएर बांच्नुपर्ने विवशताको अन्यका लागि हामी आफै पनि चनाखो हुन जरुरी छ । अनि राज्यलाई घचघच्याएर विदेशका रामा पक्ष लागु गर्न दवाव दिन जरुरी छ ।
जुन पयासले हामीले स्वदेशमै पनि स्तरीय जीवन जीउन सकियोस । सम्मानित भएर बांच्न सकियोस । हामै हिमाल पहाड र तराई मा हास्न र नाँच्न पाइयोस । यस तर्फ हामी परदेशीहरुले पनि ढिला नगरी सोचौ । विगतको विदेशिनु परेको बाध्यतालाई अब कम भंग गरौं ।
लेखक हाल डेनमार्कमा छन् ।
आजको मौसम : यी तीन प्रदेशमा मेघगर्जनसहित वर्षाको सम्भावना
रौतहटको करुनियामा आगलागीबाट ७ घर जलेर नष्ट
बझाङमा एमाले र कांग्रेस नै मुख्य प्रतिस्पर्धी, माओवादी र एस मत सुरक्षित गर्ने रणनीतिमा
गोरखा भूकम्प : बारपाक सुलिकोटमा आज सार्वजनिक विदा
कतारी राजा थानी र प्रधानमन्त्री दाहालबीच भेटवार्ता हुँदै
यस्तो छ आजको विदेशी मुद्रा विनिमय दर
गोरखा भूकम्पको ९ वर्ष पूरा, जोखिम उस्तै
हाँडीगाउँमा गहना खोज्ने जात्रा मनाइयो
लुम्बिनीमा विनाविभागीय मन्त्रीलाई दिइयो जिम्मेवारी
कांग्रेस सांसद गुरुङको निलम्बन फुकुवा
‘मैले सुहाङसँग सुटुक्क सोधेँ- कति भोटले जित्नुहुन्छ ?’
बागमतीको हिउँदे अधिवेशन अन्त्य गर्न सिफारिस
रविको पद खुस्काउन फेरि कस्सिए युवराज
वेस्ट इन्डिज ‘ए’ टिमको फितलो स्वागत, टाटा सुमोमा लोड गरियो लगेज !
